Kształtowanie kompetencji kluczowych u uczniów

Od wielu lat w obszarze edukacji zaznacza się konieczność wsparcia kadry dydaktycznej ukierunkowanego na rozwój szkół i kompetencji kluczowych uczniów. Służą temu szkolenia, konferencje i konwenty oraz uczestnictwo w projektach edukacyjnych.

Czym są kompetencje kluczowe?

Kompetencje kluczowe wynikają z połączenia wiedzy, umiejętności i przyjmowanej postawy. Kompetencje kluczowe oscylują wokół rozwoju osobistego, włączania w życie społeczne, aktywnego obywatelstwa i możliwość znalezienia zatrudnienia. Jest to ustawiczny proces kształtowania i rozwoju wg zasady LLL – Life Long Learning.

opracowanie:

dr Anna Przyborska-Borkowicz

wg:

Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE)

8 Kluczowych kompetencji

Porozumiewanie się w języku ojczystym

Porozumiewanie się w języku ojczystym jest zdolnością wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) oraz językową interakcją w odpowiedniej i kreatywnej formie w pełnym zakresie kontekstów społecznych i kulturowych – w edukacji i szkoleniu, pracy, domu i czasie wolnym.

Niezbędna wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją są:

opanowanie języka ojczystego, nieodłącznie związanego z rozwojem indywidualnych zdolności poznawczych umożliwiających interpretację świata i relacje z innymi ludźmi.

Porozumiewanie się w języku ojczystym wymaga od osoby znajomości słownictwa, gramatyki funkcjonalnej i funkcji języka. Obejmuje świadomość głównych typów interakcji słownej, znajomość pewnego zakresu tekstów literackich i użytkowych, głównych cech rejestrów języka oraz zmienności języka i sposobów porozumiewania się w różnych kontekstach. Osoby powinny umieć porozumiewać się w mowie i piśmie.

Kompetencja ta obejmuje:

umiejętności rozróżniania i wykorzystywania typów tekstów
umiejętność poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji
wykorzystywania pomocy oraz formułowania i wyrażania własnych argumentów w mowie i w piśmie w przekonujący sposób.

Pozytywna postawa w stosunku do porozumiewania się w ojczystym języku obejmuje skłonność do krytycznego i konstruktywnego dialogu, wrażliwość na walory estetyczne oraz chęć ich urzeczywistniania oraz zainteresowanie kontaktami z innymi ludźmi. Wiąże się to ze świadomością oddziaływania języka na innych ludzi oraz potrzebę rozumienia i używania języka w sposób pozytywny i odpowiedzialny społecznie.

Pytania pomocnicze w sprawdzeniu kompetencji:

kiedy i używam mojego języka ojczystego i czy robię to w zadowalający sposób?
jakich trudności doświadczam w komunikowaniu się?
jak sobie z nimi radzę?
jak dobrze inni mnie rozumieją?
w jaki sposób dostosowuję mój poziom znajomości języka do poziomu innych ludzi?
czy czuję się pewnie w czasie wystąpień publicznych?
czy jestem świadomy(a) różnorodności języków i typów komunikowania się w różnych geograficznych, społecznych i komunikacyjnych środowiskach?
czy jestem świadomy(a) i umiem odczytać przekazy niewerbalne?

Porozumiewanie się w językach obcych

Porozumiewanie się w obcych językach opiera się w znacznej mierze na tych samych wymiarach umiejętności, jak w przypadku porozumiewania się w języku ojczystym – tzn. na zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) w odpowiednim zakresie kontekstów społecznych i kulturowych (w edukacji i szkoleniu, pracy, domu i czasie wolnym) w zależności od chęci lub potrzeb danej osoby.

Porozumiewanie się w obcych językach wymaga również takich umiejętności, jak:

mediacja
rozumienie różnic kulturowych.

Stopień opanowania języka przez daną osobę może być różny w przypadku czterech kompetencji językowych:

rozumienie ze słuchu,
mówienie,
czytanie
pisanie

Stopień ten jest też zależny od kontekstu:

społecznego
kulturowego.

Niezbędną wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją jest:

Kompetencja porozumiewania się w obcych językach, co wymaga znajomości słownictwa i gramatyki funkcjonalnej oraz wiadomości głównych typów interakcji słownej i rejestrów języka. Istotna jest również znajomość konwencji społecznych oraz aspektu kulturowego i zmienności języków.

W kontekście wielokulturowych i wielojęzycznych społeczeństw Europy uznaje się, że język ojczysty nie we wszystkich przypadkach musi być językiem urzędowym państwa członkowskiego oraz że umiejętność porozumiewania się w języku urzędowym jest warunkiem wstępnym zapewnienia pełnego uczestnictwa jednostki w społeczeństwie. Ważne jest uznanie faktu, że część Europejczyków żyje w rodzinach i społecznościach dwujęzycznych lub wielojęzycznych oraz że język urzędowy kraju, w którym mieszkają, może nie być ich językiem ojczystym.

Na niezbędne umiejętności w zakresie komunikacji w językach obcych składa się zdolność:

rozumienia komunikatów słownych,
inicjowania, podtrzymywania i kończenia rozmowy,
czytania, rozumienia i pisania tekstów, odpowiednio do potrzeb danej osoby.

Osoby powinny umieć także właściwie korzystać z pomocy oraz uczyć się języków również w nieformalny sposób w ramach uczenia się przez całe życie. Pozytywna postawa obejmuje świadomość różnorodności kulturowej, a także zainteresowanie i ciekawość języków i komunikacji międzykulturowej.

Pytania pomocnicze:

kiedy i czy w zadowalający sposób używam języka obcego?
jakich trudności doświadczam w komunikowaniu się?
jak sobie z nimi radzę?
jak kreatywny byłem/am, gdy podczas wyjaśniania w języku obcym danego zagadnienia nie znałem/am właściwego słowa?
czy spróbowałem/łam napisać coś na flipcharcie etc., czy też byłem/am zbyt zawstydzona?
jakie są moje plany związane z uczeniem się języka obcego?
czy dzięki projektowi zwiększyło się moje zainteresowanie językami obcymi i innymi kulturami?

Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne

Kompetencje matematyczne obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji. Istotne są zarówno proces i czynność, jak i wiedza. Podstawę stanowi należyte opanowanie umiejętności liczenia. Kompetencje matematyczne obejmują – w różnym stopniu – zdolność i chęć wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne) oraz prezentacji (wzory, modele, konstrukty, wykresy, tabele).

Kompetencje naukowe odnoszą się do zdolności i chęci wykorzystywania istniejącego zasobu wiedzy i metodologii do wyjaśniania świata przyrody, w celu formułowania pytań i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Za kompetencje techniczne uznaje się stosowanie tej wiedzy i metodologii w odpowiedzi na postrzegane potrzeby lub pragnienia ludzi. Kompetencje w zakresie nauki i techniki obejmują rozumienie zmian powodowanych przez działalność ludzką oraz odpowiedzialność poszczególnych obywateli.

Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tą kompetencją to:

umiejętność liczenia,
znajomość miar i struktur, głównych operacji i sposobów prezentacji matematycznej,
rozumienie terminów i pojęć matematycznych
świadomość pytań, na które matematyka może dać odpowiedź.

Osoba powinna posiadać umiejętności stosowania głównych zasad i procesów matematycznych w codziennych sytuacjach prywatnych i zawodowych, a także śledzenia i oceniania ciągów argumentów. Powinna ona być w stanie rozumować w matematyczny sposób, rozumieć dowód matematyczny i komunikować się językiem matematycznym oraz korzystać z odpowiednich pomocy.

Pozytywna postawa w matematyce opiera się na szacunku dla prawdy i chęci szukania przyczyn i oceniania ich zasadności.

W przypadku nauki i techniki, niezbędna wiedza obejmuje:

główne zasady rządzące naturą,
podstawowe pojęcia naukowe, zasady i metody, technikę oraz produkty
procesy techniczne,
rozumienie wpływu nauki i technologii na świat przyrody.

Kompetencje te powinny umożliwiać osobom lepsze rozumienie korzyści, ograniczeń i zagrożeń, wynikających z teorii i zastosowań naukowych oraz techniki w społeczeństwach w sensie ogólnym (w powiązaniu z podejmowaniem decyzji, wartościami, zagadnieniami moralnymi, kulturą itp.).

Umiejętności obejmują zdolność:

wykorzystywania i posługiwania się narzędziami i urządzeniami technicznymi
posługiwania się danymi naukowymi do osiągnięcia celu bądź podjęcia decyzji lub wyciągnięcia wniosku na podstawie dowodów.

Osoby powinny również być w stanie rozpoznać niezbędne cechy postępowania naukowego oraz posiadać zdolność wyrażania wniosków i sposobów rozumowania, które do tych wniosków doprowadziły. Kompetencje w tym obszarze obejmują postawy krytycznego rozumienia i ciekawości, zainteresowanie kwestiami etycznymi oraz poszanowanie zarówno bezpieczeństwa, jak i trwałości, w szczególności w odniesieniu do postępu naukowo – technicznego w kontekście danej osoby, jej rodziny i społeczności oraz zagadnień globalnych.

Pytania pomocnicze:

kiedy wykorzystuję moje umiejętności matematyczne?
w jaki sposób zastosowałem/am umiejętności matematyczne
w sporządzaniu budżetu, wycenianiu poszczególnych działań etc.?
czy jestem świadomy(a), do rozwiązania jakiego rodzaju pytań i problemów mogę zastosować wiedzę matematyczną?
w jakich sytuacjach wykorzystuję moją podstawową wiedzę dotyczącą funkcjonowania świata przyrody i technologii?
w jaki sposób wyprowadzam wnioski oparte na praktycznych doświadczeniach, w jaki sposób stosuję teorię w praktyce (od ogółu do szczegółu czy też od szczegółu do ogółu – dedukcja czy indukcja)?
czy umiem, stosując zasady logicznego myślenia, przedstawić jakieś rozumowanie?
w jaki sposób uczę się wykorzystywać technologie umożliwiające pracę z młodzieżą – m.in. bazy danych z narzędziami do tego typu pracy, kamery cyfrowe do rejestrowania, rzutniki, flipcharty, metody pracy wymagające zastosowania dodatkowych rekwizytów (karty do gry, …)?

Kompetencje informatyczne

Kompetencje informatyczne obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie technologii społeczeństwa informacyjnego (TSI) w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie TIK: wykorzystywania komputerów do uzyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.

Niezbędną wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją są:

rozumienie roli i możliwości TSI w codziennych kontekstach: w życiu osobistym i społecznym, a także w pracy.

Obejmuje to:

aplikacje komputerowe – edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne, bazy danych, przechowywanie informacji i posługiwanie się nimi
rozumienie możliwości i potencjalnych zagrożeń związanych z Internetem i komunikacją za pośrednictwem mediów elektronicznych (poczta elektroniczna, narzędzia sieciowe) do celów pracy, rozrywki,wymiany informacji i udziału w sieciach współpracy
uczenie się i badanie
bezpieczeństwo w sieci
kreatywność
innowacyjność
krytyczną analiza dyskursu
prawa autorskie
etyka
etykieta.

Konieczne umiejętności obejmują zdolność poszukiwania, gromadzenia i przetwarzania informacji oraz ich wykorzystywania w krytyczny i systematyczny sposób, przy jednoczesnej ocenie ich odpowiedniości, z rozróżnieniem elementów rzeczywistych od wirtualnych przy rozpoznawaniu połączeń. Osoby powinny posiadać umiejętności wykorzystywania narzędzi do tworzenia, prezentowania i rozumienia złożonych informacji, a także zdolność docierania do usług internetowych. Powinny ponadto stosować TSI, jako wsparcie krytycznego myślenia, kreatywności i innowacji. Korzystanie z TSI wymaga krytycznej i refleksyjnej postawy w stosunku do dostępnych informacji oraz odpowiedzialnego wykorzystywania mediów interaktywnych. Rozwijaniu tych kompetencji sprzyja zainteresowanie udziałem w społecznościach i sieciach w celach kulturalnych, społecznych lub zawodowych.

Pytania pomocnicze:

z jakich źródeł informacji korzystałem(am), aby przygotować się do realizacji projektu?
w jakim stopniu komunikowałem(am) się z innymi osobami biorącymi udział w projekcie przez Internet przed rozpoczęciem i w trakcie realizacji projektu?
w jaki sposób zamierzam pracować z innymi ludźmi, aby np. rozwijać ich krytyczne podejście do wiedzy dostępnej w Internecie?
jak nauczyłem(am) się wykorzystywać informacje dostępne w Internecie w mojej pracy na rzecz projektu (baza metod pracy, kalendarz szkoleń, listy mailingowe, poszukiwanie partnerów etc.)?
czy korzystam z TSI, aby poszerzyć swoje horyzonty poprzez uczestniczenie w różnego rodzaju społecznościach internetowych w celach kulturalnych, społecznych i zawodowych?

Umiejętność uczenia się.

Umiejętność uczenia się jest zdolnością konsekwentnego i wytrwałego rozwoju intelektualnego, organizowania własnego progresu, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami, zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Kompetencja ta obejmuje świadomość własnego procesu uczenia się i potrzeb w tym zakresie, identyfikowanie dostępnych możliwości oraz zdolność pokonywania przeszkód w celu osiągnięcia powodzenia w uczeniu się.

Kompetencja ta oznacza nabywanie

przetwarzanie
przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności
poszukiwanie i korzystanie ze wskazówek.

Umiejętność uczenia się ma związek z korzystaniem z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach – w domu, w pracy, a także w edukacji i szkoleniu.

Najważniejszymi czynnikami w rozwinięciu tej kompetencji u danej osoby są motywacja i pewność siebie.

Niezbędną wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją są:

strategie uczenia się
zdolności poszukiwania możliwości kształcenia i szkolenia się.

Umiejętność uczenia się wymaga po pierwsze nabycia podstawowych umiejętności czytania, pisania, liczenia, umiejętności w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych koniecznych do dalszego uczenia się. Na podstawie tych umiejętności, osoba powinna być w stanie docierać do nowej wiedzy i umiejętności oraz zdobywać, przetwarzać i przyswajać je. Wymaga to efektywnego zarządzania własnymi wzorcami uczenia się, kształtowania kariery i pracy, a szczególnie wytrwałości w uczeniu się, koncentracji na dłuższych okresach oraz krytycznej refleksji na temat celów uczenia się. Osoby powinny być w stanie poświęcać czas na samodzielną naukę charakteryzującą się samodyscypliną, ale również na wspólną pracę w ramach procesu uczenia się, czerpać korzyści z różnorodności grupy oraz dzielić się nabytą wiedzą i umiejętnościami. Powinny one być w stanie organizować własny proces uczenia się, ocenić swoją pracę oraz w razie potrzeby szukać rady, informacji i wsparcia.

Pozytywna postawa obejmuje motywację i wiarę we własne możliwości w uczeniu się i osiąganiu sukcesów w tym procesie przez całe życie. Nastawienie na rozwiązywanie problemów sprzyja zarówno procesowi uczenia się, jaki zdolności osoby do pokonywania przeszkód i zmieniania się.

Niezbędne są:

wykorzystanie doświadczeń z życia i uczenia się
ciekawość w poszukiwaniu możliwości uczenia się.

Pytania pomocnicze:

czego chciałem(am) nauczyć się w trakcie realizacji tego projektu?
czy udało mi się to osiągnąć?
w jaki sposób przyswajałem(am) nową wiedzę?
jaki jest mój styl uczenia się (uczenie się poprzez: patrzenie, słuchanie, pracę z tekstem, praktykę)?
jakie działania w projekcie najbardziej mnie motywowały w moim uczeniu się?
w jakich obszarach moja wiedza teoretyczna się poprawiła?
w jaki sposób dokonywałem/am oceny tego, czego się nauczyłem(am)
dlaczego jest to istotne w mojej pracy, dla mojej organizacji?
w jaki sposób wykorzystam to, czego się nauczyłem(am?)

Kompetencje społeczne i obywatelskie

Kompetencje społeczne i obywatelskie są kompetencjami osobowymi, interpersonalnymi i międzykulturowymi, obejmującymi pełny zakres zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym, szczególnie w społeczeństwach charakteryzujących się coraz większą różnorodnością, a także rozwiązywania konfliktów. Kompetencje obywatelskie przygotowują osoby do pełnego uczestnictwa w życiu obywatelskim w oparciu o znajomość pojęć i struktur społecznych i politycznych oraz poczuwanie się do aktywnego i demokratycznego uczestnictwa.

Niezbędną wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją są:

zdolność do konstruktywnego porozumiewania się w różnych środowiskach,
wykazywanie się tolerancją,
wyrażanie i rozumienia różnych punktów widzenia,
negocjowanie połączone ze zdolnością tworzenia klimatu zaufania,
zdolność do empatii.

Osoby powinny być zdolne do radzenia sobie ze stresem i frustracją oraz do wyrażania ich w konstruktywny sposób, a także powinny dokonywać rozróżnienia sfery osobistej i zawodowej. Kompetencja ta opiera się na współpracy, asertywności i prawości. Osoby powinny interesować się rozwojem społeczno-gospodarczym, komunikacją międzykulturową, cenić różnorodność i szanować innych ludzi, a także być przygotowane na pokonywanie uprzedzeń i osiąganie kompromisu.

Kompetencje społeczne są związane z dobrem osobistym i społecznym, które wymaga świadomości, w jaki sposób można zapewnić sobie optymalny poziom zdrowia fizycznego i psychicznego, rozumianego również, jako zasób danej osoby i jej rodziny oraz bezpośredniego otoczenia społecznego, a także wiedzy, w jaki sposób może się do tego przyczynić odpowiedni styl życia. Dla powodzenia w kontaktach interpersonalnych i uczestnictwie społecznym niezbędne jest rozumienie zasad postępowania i reguł zachowania ogólnie przyjętych w różnych społeczeństwach i środowiskach (np. w pracy). Równie istotna jest świadomość podstawowych pojęć dotyczących osób, grup, organizacji zawodowych, równości płci i niedyskryminacji, społeczeństwa i kultury. Konieczne jest rozumienie wielokulturowych i społeczno-ekonomicznych wymiarów społeczeństw europejskich, a także wzajemnej interakcji narodowej tożsamości kulturowej i tożsamości europejskiej.

Kompetencje obywatelskie opierają się na znajomości pojęć demokracji, sprawiedliwości, równości, obywatelstwa i praw obywatelskich, łącznie ze sposobem ich sformułowania w Karcie Praw Podstawowych Unii Europejskiej i międzynarodowych deklaracjach oraz ich stosowaniem przez instytucje na poziomach lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i międzynarodowym. Obejmują one również znajomość współczesnych wydarzeń, jak i głównych wydarzeń i tendencji w narodowej, europejskiej i światowej historii.

Ponadto, należy zwiększyć świadomość celów, wartości i polityk, jakimi kierują się ruchy społeczne i polityczne. Niezbędna jest również znajomość integracji europejskiej oraz struktur UE, z ich głównymi celami i wartościami, jak i świadomość różnorodności i tożsamości kulturowych w Europie.

Umiejętności w zakresie kompetencji obywatelskich obejmują zdolność do efektywnego zaangażowania, wraz z innymi ludźmi, w działania publiczne, wykazywania solidarności i zainteresowania rozwiązywaniem problemów stojących przed lokalnymi i szerszymi społecznościami. Do umiejętności tych należy krytyczna i twórcza refleksja oraz konstruktywne uczestnictwo w działaniach społeczności lokalnych i sąsiedzkich oraz procesach podejmowania decyzji na wszystkich poziomach, od lokalnego, poprzez krajowy, po europejski, szczególnie w drodze głosowania.Pełne poszanowanie praw człowieka, w tym równości, jako podstawy demokracji, uznanie i zrozumienie różnic w systemach wartości różnych religii i grup etnicznych, to fundamenty pozytywnej postawy. Oznacza ona zarówno wykazywanie poczucia przynależności do własnego otoczenia, kraju, Unii Europejskiej i Europy, jako całości oraz do świata, jak i gotowość do uczestnictwa w demokratycznym podejmowaniu decyzji na wszystkich poziomach. Obejmuje ona również wykazywanie się poczuciem obowiązku, jak i okazywanie zrozumienia i poszanowania wartości, niezbędnych do zapewnienia spójności wspólnoty, takich jak respektowanie demokratycznych zasad.

Konstruktywne uczestnictwo obejmuje również działalność obywatelską.

Pytania pomocnicze:

czy podejmowałem(am) inicjatywę i wychodziłem(am) z nią do innych, wspierałem(am) innych?
kiedy odnosiłem(am) największe sukcesy w komunikowaniu się z innymi?
jakie kompetencje społeczne rozwinąłem(am) w trakcie realizacji projektu?
jakie kompetencje obywatelskie rozwinąłem(am) w czasie projektu?
jaka rolę odegrałem(am) w rozwiązaniu ewentualnych konfliktów w grupie?
jak rozwinąłem(am) moją umiejętność pracy w zespole?
czy i w jaki sposób włączałem(am) się w życie i sprawy społeczności lokalnej, kraju, Europy, świata?

Inicjatywność i przedsiębiorczość

Inicjatywność i przedsiębiorczość oznaczają zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn.

Obejmują:

kreatywność,
innowacyjność
podejmowanie ryzyka
zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla osiągnięcia zamierzonych celów.

Stanowią one wsparcie dla indywidualnych osób nie tylko w ich codziennym życiu prywatnym i społecznym, ale także w ich miejscu pracy, pomagając im uzyskać świadomość kontekstu ich pracy i zdolność wykorzystywania szans. Są podstawą umiejętności i wiedzy potrzebnych tym, którzy podejmują przedsięwzięcia o charakterze społecznym lub handlowym lub w nich uczestniczą. Powinny one obejmować świadomość wartości etycznych i promować dobre zarządzanie.

Niezbędną wiedzą, umiejętnościami i postawami powiązanymi z tą kompetencją jest:

zdolność identyfikowania dostępnych możliwości działalności osobistej, zawodowej lub gospodarczej, w tym szerszych zagadnień stanowiących kontekst pracy i życia ludzi, takich jak ogólne rozumienie zasad działania gospodarki.

Osoby powinny być świadome zagadnień etycznych związanych z przedsiębiorstwami oraz tego, w jaki sposób mogą one wywoływać pozytywne zmiany, np. poprzez sprawiedliwy handel lub przedsięwzięcia społeczne.

Umiejętności odnoszą się do:

proaktywnego zarządzania projektami (co obejmuje np. planowanie, organizowanie, zarządzanie, kierowanie i zlecanie zadań, analizowanie, komunikowanie, sporządzanie raportów, ocenę i sprawozdawczość),
skutecznej reprezentacji i negocjacji
zdolności pracy indywidualnej
współpracy w zespołach.

Niezbędna jest umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach. Postawa przedsiębiorcza charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w życiu osobistym i społecznym, jak i w pracy. Obejmuje również motywację i determinację w kierunku realizowania celów, czy to osobistych, czy wspólnych.

Pytania pomocnicze:

jakich zadań podejmowałem(am) się w trakcie projektu?
czy proponowałem(am) nowe zadania, nowe pomysły, nowe rozwiązania,Þ aby podzielić się nimi z pozostałymi uczestnikami projektu?
jak moje rozumienie praktyki i zasad zarządzania projektem wzrosło dzięki jego realizacji?
kiedy podejmowałem(am) ryzyko i czego się dzięki temu nauczyłem(am)
jakie szanse wykorzystałem(am), aby wyrazić swoją kreatywność i wykorzystać nową wiedzę i umiejętności nabyte w trakcie realizacji projektu?
jak zamierzam wykorzystać pojęcie innowacyjności i zarządzania ryzykiem w moich przyszłych projektach związanych z pracą dla i z młodzieżą?

Świadomość i ekspresja kulturalna

Docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei, doświadczeń i uczuć za pośrednictwem szeregu środków wyrazu, w tym muzyki, sztuk teatralnych, literatury i sztuk wizualnych.

Niezbędna wiedza, umiejętności i postawy powiązane z tą kompetencją:

Wiedza kulturalna obejmuje świadomość lokalnego, narodowego i europejskiego dziedzictwa kulturalnego oraz jego miejsca w świecie. Obejmuje ona podstawową znajomość najważniejszych dzieł kultury, w tym współczesnej kultury popularnej. Niezbędne jest rozumienie kulturowej i językowej różnorodności w Europie i w innych regionach świata oraz konieczności jej zachowania, a także zrozumienie znaczenia czynników estetycznych w życiu codziennym. Umiejętności obejmują zarówno wrażliwość, jak i ekspresję: wrażliwość i przyjemność z odbioru dzieł sztuki i widowisk, jak i wyrażanie siebie poprzez różnorodne środki z wykorzystaniem wrodzonych zdolności. Umiejętności obejmują również zdolność do odniesienia własnych punktów widzenia w zakresie twórczości i ekspresji do opinii innych oraz rozpoznawania i wykorzystywania społecznych i ekonomicznych szans w działalności kulturalnej. Ekspresja kulturalna jest niezbędna do rozwijania twórczych umiejętności, które mogą być wykorzystywane w wielu sytuacjach zawodowych. Dogłębne zrozumienie własnej kultury oraz poczucie tożsamości mogą być podstawą szacunku i otwartej postawy wobec różnorodności ekspresji kulturalnej. Pozytywna postawa obejmuje również kreatywność oraz chęć pielęgnowania zdolności estetycznych poprzez wyrażanie siebie środkami artystycznymi i udział w życiu kulturalnym.

Pytania pomocnicze:

w jakim stopniu miałem(am) ochotę włączyć się w nowe formy doświadczeń kulturowych?
kiedy byłem(am) gotów/gotowa zastosować różne środki i formy wyrażenia siebie (np. malowanie, język ciała)?
które umiejętności rozwinąłem(am) w trakcie projektu?
czy pogłębiły się moje zainteresowania kulturą i sztuką regionu lub kraju, z którego pochodzę?
czy pogłębiły się moje zainteresowania kulturą i sztuką innych krajów, innych grup etnicznych?